Öz Değer Şemalarımız
Sohbet etmekten çok keyif aldığım bir arkadaşımın, değerler üzerine yaşadığı sıkıntılarla ilgili konuştuğumuz bir gün yaşadığım o içsel süreci sizinle paylaşmak istiyorum.
O karşımda ” Kendimi değerli hissetmiyorum.” derken kafamda onun değerle ilgili kavramlarını, bunu hangi alanda yapılandırdığını bulmaya çalışıyor, bir yandan da ona ” Ne olursa kendini değerli hissedersin?” diye sorular soruyordum. Kendimin onun anlattığı şeylerden ne kadar uzak olduğunu, değerli hissetmek için somut bir şeye ihtiyaç duymadığımı düşünüyordum tabii ki bir yandan çocukluğum, anne baba ilişkilerim geçiyordu hafızamın bir köşesinden. Çocukluk dönemi anılarımızın tekrar tekrar önemini görüyordum.
Velhasıl sohbet değerler konusu olunca yüksek lisanstaki ders konularımdan biri geldi aklıma: Benlik saygısı (en basit tanımıyla); Kişinin sahip olduklarıyla kendine saygı duyması, benimsemesi ve güvenmesi.
Bütün dersi burada size özet geçmek isterdim ama sıkıcı ve bir o kadar da yetersiz kalacaktır.
Sohbetin derinleşmesiyle beraber aklıma gelen Crocker ve Wolfe ‘nin (2001) oluşturdukları “Koşullu Öz Değer Modeli” konuya girmeden önce biraz daha sohbet edelim 🙂
Benim arkadaşımla yaşadığım sohbeti hepimiz her gün başka başka insanlarla yaşıyoruz muhakkak ve ne farklılıklar gösterdiğimizle ilgili zaman zaman çatışıyor hatta şaşırıyoruz. Farklı olduğumuzu çoğu noktada kabul ediyoruz ama iş sevgi ve saygı tanımları içerisine girince onunkiler bize uymuyor bizimkiler ona uymuyor. Kendimizi değerli hissetmiyoruz ya da karşı tarafın bizden beklediği şeyleri anlamıyor ” Ne alaka şimdi?” , ” Bunun seni sevmemle ne alakası var ?” gibi tepkiler veriyoruz.
Her bir iletişim, aramızdaki o şey her ne ise, onu nasıl tanımlıyorsak o da kişiden kişiye değişen parmak izleri gibidir. Ben seninle kurduğum iletişimde a iken başkasıyla kurduğum ilişkide b olabilirim. Bu da dünyadaki en normal şeylerden biri. Ee her şey böyleyken farklılıklarımız nereden kaynaklanıyor, farklı iletişim şekillerimiz, farklı değer kavramlarımız, farklı öz benliklerimiz.. Tekrar dönelim konumuza 🙂
Crocker ve Wolfe’nin bahsettiği Koşullu Öz Değer Modeli;
Bu modele göre öz değer belli alanlarda yapılanmakta ve en çok da bu belli başlı alanlarda gerçekleşen etkileşimler sonucunda şekillenmektedir. Bu modele göre bireylerin öz değerleri belli alanlara dair başarı ya da başarısızlıkları ve o alana dair kişinin kendine koymuş olduğu minimum alt düzey sınırından etkilenmektedir. Eğer birey o alana dair standart ihtiyaçlarını gideremiyorsa öz değerin bu alanlarda yapılanması kaçınılmaz olacaktır.
Crocker vd.(2003)’lerine göre öz değerin inşa edildiği içsel ve dışsal kaynaklar olarak yedi önemli alan bulunmaktadır:
Onay alma (Other’sapproval): Öz değerini onay alma üzerine şekillendiren bireyler başkaları hakkındaki düşüncelerinden çok diğerlerinin onun hakkındaki düşüncelerine, onu nasıl gördüklerine önem verirler.
Aile desteği (Familysupport): Ailelerinin onları ne kadar sevdikleri ve düşündüklerine önem verirler.
Fiziksel görünüm (Appearence): Dış görünüşlerinin toplum tarafından nasıl değerlendirildiğine önem verirler.
Rekabet Competition): Rakiplerinden daha üst pozisyonda oldukları durumlar onlar için her zaman daha önemlidir.
Akademik yeterlik (Academiccompetency): Akademik her türlü başarı elde etmek ya da ilgili otoriteler (öğretmen vb.) tarafından onaylanmak önemlidir.
Tanrı sevgisi (God’slove): Tanrı ile kurdukları iletişim, ona karşı duydukları sevgi ve dini inançları.
Erdem (Virtue): Ahlaki ve etik ilkeler çerçevesinde hareket etmek onlar için oldukça önemlidir ve her zaman önceliklidir.
Yukarda bahsettiklerim sizin ve karşınızdakinin içsel sürecini daha anlaşılır kılacaktır. Bu alanların hiç biri sorunlu ya da yanlış değildir. Zaman zaman yaşadığınız hayat içerisinde ruhsal sıkıntı yaşıyoruz hepimiz bunları bilmek bu süreçte bizim farkındalığımızı biraz daha arttıracaktır ama yaşadığımız sorunları değiştirmek adına her zaman yeterli olamayabilir. Bunların oluşmasındaki temel her neyse çocukluk, ergenlik, anne baba ilişkileri, kültür, büyüdüğün çevre, yaşadığın her an ve anı bunları oluşmasında katkı sağladı. Bu yazı kendini ve çevrendekini biraz daha tanımana yardımcı olabilmek adına yazıldı.
Uzman Klinik Psikolog
Müleyke Akkaya
